Bokkenrijders en heksenvervolging in Limburg

De bekende auteur Ton van Reen uit de gemeente Peel en Maas zal op donderdag 20 november 2025 een lezing houden in Gemeenschapshuis ‘In Kepèl’ aan de Kerkstraat in Panningen onder de titel ‘Bokkenrijders en heksenvervolging in Limburg’. De lezing wordt georganiseerd door Heemkundevereniging Helden.

Bokkenrijders

In de achttiende eeuw ging de bevolking van het zuiden van Nederland, België en het Rijnland gebukt onder armoede en honger, als gevolg van misoogsten en het sterven van vee. Gedwongen door de honger trokken groepen mensen eropuit om voedsel te stelen waar het te halen viel, onder meer bij grote boerderijen, kastelen, abdijen en brouwerijen. Ze werden bokkenrijders genoemd omdat ze zich ’s nachts op de rug van duivels, in de gedaanten van bokken, door de lucht zouden verplaatsen.  

De overheid, die in Noord-Limburg tot de komst van de Fransen grotendeels Pruisisch was, liet de vervolging van de hongerdieven over aan de plaatselijke schepenbanken. 

In Venlo was vooral Hendrik Corts, bijgenaamd Hulster Heinke bekend, omdat hij vaak verbleef op de boerderij Hulsterhof. In 1753 stak hij herberg de Gelderse Postwagen aan de Herungerweg  in brand. Hij eindigde in 1754, na te zijn geradbraakt, aan de galg  op de Maagdenberg. Zijn vrouw Geertrui Kap, bijgenaamd Zwarte Trui, eindige ook haar leven aan de galg in Venlo. De kompanen van Heinke werden elders opgehangen of gevierendeeld. Willem de Speelman eindigde aan de galg in Kessel. 

In de Boekend  moet zich ook een roversnest hebben bevonden, op de plek Achter Cockerse, waar boerenvrouw Leufke Gijsen onderdak bood aan  zwervend volk, zoals bedelaars, marskramers en muzikanten onder wie zich Roma en Sinti bevonden, zigeuners genoemd. In de achttiende eeuw werden Roma en Sinti massaal uit Spanje en Frankrijk verjaagd en kwamen in het zuiden van de Nederlanden aan, deelden in de honger en sloten zich aan bij de groepen hongerdieven. 

Ook in Helden waren ze niet welkom. Er stond een galg op de plek die nu nog Heiespoos heet, een verbastering van ‘de heidense post’. Daar heeft menig zigeuner onverdiend het leven gelaten. 

Minder bekend is dat de Tegelse baron Von Glasenapp die op kasteel Holtmühle woonde een belangrijke bokkenrijderskapitein zou zijn geweest. In een aantal processtukken getuigen bokkenrijders dat Von Glasenapp met de bekende bokkenrijderskapiteins Joseph Kirchhoffs uit Kerkrade  en Antoon Bosch uit De Heek contacten onderhield en dat hij leiding gaf aan de bokkenrijders in het land van Valkenburg. Von Glasenapp moet dus een dubbelleven hebben geleid, want met zijn huurlingenregiment van dragonders, ruiters, streed hij vaker mee in oorlogen. In wezen zijn alle bekentenissen over bokkenrijders afgedwongen door zware martelingen vaak met de dood  als gevolg, dus niet betrouwbaar en zijn vooral onschuldigen veroordeeld en vermoord. 

Na het vertrek van de Fransen in 1815 was er ook weer veel armoe en raakten veel mensen dakloos en gingen zwerven. De door de Fransen gevormden gemeenten stelde armenjagers aan, om al die zwervers weg te houden. De gemeente Maasbree had een beroepsarmenjager in dienst. Later kregen armenjagers de naam van veldwachters. 

Ton van Reen
Ton van Reen is schrijver en journalist. Hij schrijft vaak over geschiedenis, maar ook romans en kinder- en jeugdboeken. Over de bokkenrijders schreef hij de klassieker ‘De Bende van de Bokkenrijders’ die werd verfilmd tot tv-serie.  De serie kun je bekijken via deze link.

Lezing op 20 november
De lezing van Ton van Reen zal donderdag 20 november om 19.30 uur starten. De deuren van gemeenschapshuis ‘In Kepèl’ zijn vanaf 19.00 uur geopend.

Entree, ook voor leden van Heemkundevereniging Helden, bedraagt € 5,-.

Aanmelden kan via info@heemkundehelden.nl onder vermelding van Lezing Ton van Reen.